تحریک الکتریکی (tDCS)

یکی از روش های تحریک مغز (tDCS (transcranial Direct Current Stimulation یا تحریک الکتریکی از روی جمجمه است. در این روش با استفاده از یک جریان الکتریکی ضعیف (حداکثر تا 2 میلی آمپر) نواحی خاصی از مغز را تحریک می‌کنند که این کار می‌تواند اثرات درمانی بر جای بگذارد. همچنین میتواند منجر به ارائه اطلاعات بیشتر در خصوص کارکرد مغز انسان نیز بشود.

موارد کاربرد tDCS چیست؟

تحریک الکتریکی مغز در یک دهه گذشته به طور گسترده مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است و به عنوان یک روش جایگزین غیرتهاجمی، ارزان و ایمن برای تغییر تحریک‌پذیری قشر مغز از طریق تغییر پتانسیل استراحت سلول عصبی قشر مغز عمل می‌کند. tDCS در درمان بیماری‌های مقاوم به درمان و نیز درمان کمکی در بیماری‌های مثل افسردگی، اضطراب، دردهای مزمن، دمانس، بی‌خوابی، اعتیاد، سردردهای میگرنی، بازتوانی در سکته‌های مغزی، اختلالات تکلمی ایجاد شده به دنبال سکته مغزی، وزوز گوش، پارکینسون، آسیب‌های ناشی از ضربه نخاع، کاهش اشتها، تعدیل وزن، تقویت حافظه در بیماری آلزایمر و بیش‌فعالی کودکان کاربرد دارد.

مزیت‌های استفاده از tDCS

در بیماران سالخورده و یا افراد دارای ضعف ارگانیک، بیماران حامله بعلت ممنوعیت در استفاده از دارو، بیماران دارای کودک شیرخوار، افرادی که به لحاظ طبی، به استفاده از داروهای خاصی منع شده‌اند یا بیماری مقاوم به درمان‌های دارویی و افرادی که تمایل به مصرف دارو ندارند، tDCS به عنوان یک روش غیردارویی داری مزیت است. درمان دردهای مزمن و نیز توانبخشی بعد از سکته‌های مغزی و نیز درمان کمکی برای روان‌درمانی یا دارو درمانی در افسردگی از مزیت دیگر این روش است. tDCS به تنهایی نیز کاربرد درمانی دارد که در صورت استفاده از tDCS در کنار دارودرمانی یا روان‌درمانی، باعث بالا رفتن اثرات درمانی می‌شود. یک درمان کوتاه مدت و بدون درد است. عوارض جانبی داروها را نداشته و ضروی متوجه بیمار نمی‌کند. افراد سالم نیز برای افزایش توان عملکرد مغزی، تقویت حافظه و افزایش قدرت یادگیری از tDCS استفاده می‌نمایند.

دستگاه tDCS چیست؟

دستگاه tDCS از ابزارهای مورد استفاده برای نوروتراپی یعنی درمان سلول‌های عصبی بهره می‌برد. این دستگاه دارای یک باطری ۹ ولتی بوده که جریان مستقیم حداکثر ۳ میلی‌آمپر ایجاد می‌کند، جریان الکتریکی ایجاد شده به دو سنسور یا الکترود هدایت میگرددو هرچه میزان جریان الکتریکی بالاتر باشد اثرات مورد انتظار خواهد بود. اندازه الکترودهای مورد استفاده ۲۵ الی ۳۵ سانتی‌متر مربع می‌باشد که برای برقراری اتصال مناسب بین دو الکترود و پوست سر از خیس کردن الکترود با آب معمولی یا محلول آب نمک یا سرم مخصوص مورد استفاده می‌گردد. الکترود‌ها دارای یک قطب مثبت (آند) و دیگری قطب منفی (کاتد) می‌باشد که بر روی پوست سر قرار داده می‌شود. قطب مثبت برای افزایش فعالیت الکتریکی و قطب منفی برای کاهش فعالیت الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با توجه به نوع بیماری و مشکل فرد و هدفی که در استفاده از tDCS داریم محل قراردادن الکترودها متفاوت خواهد بود. این بدان علت است که نواحی مختلف در مغز ما از نظر فیزیولوژیکی از عملکرد و وظایف مختلفی برخوردار هستند. هدف درمانگر افزایش در میزان برخی فعالیت‌های الکتریکی مغز و یا کاهش در فعالیت‌های الکتریکی دیگر مغز است، با استفاده از tDCS تغییراتی در فعالیت‌های خودکار الکتریکی مغز داده می‌شود.

مکانیزم اثر tDCS

جریان الکتریکی ضعیف توسط الکترودهایی که بر روی پوست سر وصل شده‌اند از قسمت‌های مختلف مغز مانند پوست سر، مو، استخوان، جمجمه، سخت‌شامه، نرم‌شامه و مایع مغزی نخاعی می‌گذرد تا خود را به سطح قشر مغز برساند. در این مسیر حدود ۵۰٪ توان الکتریکی گرفته می‌شود و در حدود ۵۰٪ باقیمانده، این جریان الکتریکی ضعیف می‌تواند خود را به سطح قشر مغز برساند.
این جریان الکتریکی مستقیم، در سطح نورون‌های مغزی در ناحیه قطب مثبت باعث دپولاریزاسیون و در ناحیه قطب منفی باعث هپیرپولاریزاسیون سلول مغزی می‌گردند. این فرایند باعث ورود کلسیم به داخل سلول‌ها شده و در نتیجه باعث افزایش گلوکز و اکسیژن و افزایش فعالیت سلولی در آن ناحیه از مغز می‌گردد. این عمل سبب ارتباطات جدید بین سلولی در مغز و منجر به بازتوانی، ترمیم و بهبود در عملکرد آن ناحیه از مغز می‌شود.

موارد منع استفاده از tDCS

بیمارانی که باطری قلب، دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب و با ایمپلنت فلزی در داخل جمجمه دارند و افرادی که دارای تشنج هستند، نمی‌توانند از tDCS استفاده نمایند. همچنین در صورت وجود جای زخم در سر، محل اتصال الکترودها باید تغییر کند.

تعداد و طول جلسات tDCS

به طور کلی جلسه‌های درمانی به طور روزانه است و بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. تعداد جلسات اغلب ۱۰ جلسه بوده گاه ممکن است درمان با این روش تا ۱۵ جلسه هم طول بیانجامد. احساس خفیف از سوزش در ناحیه اتصال الکترودها دیده می‌شود که بعد از ۳ تا ۴ جلسه رفع می‌شود.

عوارض tDCS

روش tDCS در کشورهای مختلف بر روی هزاران افراد انجام شده و هیچ عوارض مغز در آن مشاهده نگردیده است.